| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کتاب‌های فیلمنامه نویسی الزاماً راهنمای عملی فیلمنامه نویسی نیستند و نباید چنین کتبی را گام اول نگارش فیلمنامه به حساب آورد. تصحیح این نگاه می‌تواند نخستین قدم در راه فیلمنامه نویسی باشد. چنین کتبی در ابتدا مقدمه‌ای بر تحلیل فیلمنامه و عمل فیلمنامه نویسی هستند و بنا نیست مطابق انتظارات عجولانه مخاطب و هنرآموز فیلمنامه نویسی، با یک خوانش ساده، بلافاصله او را در مسیر نگارش فیلمنامه قرار دهند. هراس مبتذل بسیاری از صاحب نظران این حوزه مبنی بر اینکه مطالعه چنین کتبی ذهن فیلمنامه نویس را فرمولیزه می‌کند تنها یک پاسخ دارد: مطالعه فیلم و فیلمنامه گام اول این هنر است و با گذر از فرایند چنین شناختی، ذهن خلاق فیلمنامه نویس آماده می‌شود تا ایده خود را به کمک قواعد متنوعی که ماحصل یک قرن تجربه فیلمنامه نویسی است در قالب فیلمنامه‌ای جدید عملی کند. فهم، درک و تحلیل مراحل شکل گیری فیلمنامه، ذهن فیلمنامه نویس را معطوف به آنالیز دقیق و هدفمند هر فیلم می کند و از آن به بعد او خوانش هر فیلم را نه بعنوان مخاطب بلکه بعنوان آنالیزور و متخصص این حوزه تجربه خواهد کرد بگونه‌ای که در ورای هر فیلم (اعم از ژانر یا غیر ژانر) قواعد فیلمنامه نویسی را می‌بیند نه عناصر زیبایی شناسی تحلیل فیلم یا گونه‌های متنوع نقد سینمایی.
در میان کتب این حوزه تخصصی، کتاب فیلمنامه نویسی ژانر نوشته استیفن دانکن، با ترجمه وحیداله موسوی، از انتشارات ساقی، می‌تواند یکی از بهترین کتاب‌ها در حوزه تحلیل فیلمنامه باشد چرا که بواسطه مطالعه آن می‌شود بسیاری از قواعد ژانری فیلمنامههای هالیوودی را مورد بررسی قرار داد. دانکن بدون هراس از عناوینی مانند تجاری و عامه پسند، اتفاقاً هدف خود را متمرکز بر همین رویکرد تجاری سینما کرده و در هر بخش و به تفصیل، قواعد ژانرها(و زیر ژانرها)ی حادثه – ماجرایی، ثریلر، علمی-خیالی-فانتزی، وحشت-فانتزی، کمدی و کمدی رمانتیک را تحلیل و با پیشبرد فیلمنامههای نمونه، مخاطب را با کلیه مراحل شکل گیری یک فیلمنامه ژانری آشنا می‌کند.
کتاب از هفت بخش مجزا تشکیل شده است. بخش نخست به تشریح دقیق مفاهیم بنیادی فیلمنامه نویسی اختصاص دارد و شاید مهمترین بخش تحلیلی و آموزشی درباره سینمای داستانگوی هالیوود در همین بخش کوتاه اما کاربردی جمع آوری شده باشد. نویسنده در بخش‌های دوم تا ششم کتاب به ژانرها و زیر ژانرهایی که پیشتر به آنها اشاره شد می‌پردازد و در بخش پایانی، نحوه پرزنت فیلمنامه نوشته شده و بازاریابی آنرا آموزش می‌دهد. در انتهای کتاب نیز پنج ضمیمه مرتبط با ژانرهای مطروحه آورده شده تا ساختار تحلیلی-آموزشی کتاب را غنای عملی بیشتری ببخشد.
کارکردهای متنوع چنین کتابی همزمان که پیشبرد یک ایده بعنوان مثال در ژانر حادثه-ماجرایی را به انجام می‌رساند آهسته آهسته ما را وارد نوعی رمزگشایی از بسیاری قواعد ژانری می‌کند. رمزگشایی از داستان‌های پر کشش ژانر بعنوان نمونه حادثه-ماجرایی: قهرمان و هدف خلل‌ناپذیر او، شخصیت شرور و هدف خلل ناپذیر او، نبرد تا سر حد مرگ، یک عنوان پر شور و هیجان، نیروی خیر در برابر شر، جستجوی اخلاقیات و... . در انتهای هر بخش کتاب به فرمول‌های چندگانه‌ای از شکل گیری هر ژانر می‌رسیم که با کمی دقت و هوشیاری می‌توانیم بسیاری از فیلم‌های این ژانر نمونه‌ای را بواسطه همین الگوها تحلیل و آنالیز کنیم.
رویکرد دانکن علی رغم تفاوت‌هایی اندک، بعضاً مبتنی بر رویکرد سید فیلد و جوزف کمپل (سفر قهرمان) است که در بیشتر ژانرها خودنمایی می‌کند. با این‌حال مزیت کتاب دانکن بخاطر تحلیل سینمای امروز هالیوود است یعنی سینمایی که با ادغام چند ژانر، سعی دارد مخاطب را همواره غافلگیر و مبهوت سازد. آنالیز او از فیلمنامههای معاصر هنرآموز فیلمنامه نویسی را به شناخت دقیق و معاصری از متدهای فیلمنامه نویسی می‌رساند که در کمتر اثری این مزیت وجود دارد. فیلمنامه نویسی ژانر بخاطر کارکرد تحلیلی و دقیق در کنار ترجمه‌ای روان و سنجیده، ظرفیت آنرا دارد که حتی بعنوان کتابی دانشگاهی در مراکز آموزشی و سینمایی مورد استفاده قرار گیرد. امید که ترجمه چنین آثار ارزشمندی در حوزه فیلمنامه نویسی تداوم داشته باشد.
نویسنده مقاله: مسعود کمایی
