انتشار ترجمه کتاب فیلمسازی تجربی: دستگاه را بشکن و از نو بساز

فیلمسازی تجربی (1401). کاترین ریمی. مترجمان وحیداله موسوی و روناک رنجی. تهران: نشر ساقی.

از مقدمه مترجمان کتاب

شباهت‌هایی بین تجربه‌گرایان و سینماگرایان تجربی وجود دارد. همان‌گونه که تجربه‌گرایان بر شناخت حسی از پدیده‌ها و تجربه‌های مستقیم تأکید می‌کنند، سینماگران تجربی نیز بر مواجهه­ بی‌واسطه با مواد خام فیلمسازی، عموماً به تنهایی و به‌ندرت گروهی، تکیه می‌کنند. بنابراین، استقلال سینماگران تجربی ریشه در شیوه­ کار و مصالح مورد استفاده‌شان دارد که مستلزم زیباشناسی و کارکردهای متفاوتی است. فیلمسازان هنرمند عموماً با بودجه‌های اندکی که در اختیار دارند مدت زمان چشمگیری را صرف ساخت فیلم‌هایشان می‌کنند. بهای پیشگامی و اتخاذ رویکردهای تازه و متفاوت֯ سختی‌ها و گمنامی‌هاست. آن‌ها خود را ملزم به تغییر و آشنایی‌زدایی پندارها و مفروضات پذیرفته‌شده در همه ارکان فیلمسازی قلمداد می‌کنند. بنابراین، سینماگران خلاق تجربی پیام‌آوران آینده‌نگر و پیشگوی هنر هستند. به گفته­ استن برکیج، آن‌ها می‌بینند زیرا با چشمانی رها از قواعد پرسپکتیو تحمیلی انسانی و منطق ترکیب‌بندی تصمیم می‌گیرند با تکیه بر قوه­ی ادراک با تک‌تک اشیای زندگی مواجهه شوند و خیانت تصاویر و سینما را برملا می‌کنند. آنگاه است که تجربه‌هایی متفاوت چه برای آفریننده و چه برای مخاطبِ پذیرای فرم‌های غیرکلیشه‌ای رقم می‌خورد. روابط و نسبت‌های بین تصویر و کلام را جابه‌جا می‌کنند، به تحریف یا نادیده‌گیری قواعد داستانگویی سینمای بدنه می‌پردازند، تلاش می‌کنند حساسیت قراردادی مخاطب را هدف قرار بگیرند و او را غافلگیر، آزرده کنند یا به تأمل وادارند. در این سینما صفت آماتور یک نشان افتخار در مقابل آن دسته از حرفه‌ای‌های ناخلاق سینمای بدنه است. سینماگران تجربی تحت تأثیر جنبش‌های مدرنیستی و جریان‌های هنری پیشرو و منابع ادبی و هنری به خلق آثاری اصیل و خلاق می‌پردازند. گاه روایت را کنار می‌گذارند، گاه فیلم‌های کلاژ می‌سازند، گاه به هجو آثار بدنه و گاه به کاوش در ماهیت مصالح کارشان و گاه به بداهه‌پردازی و گاه به ماهیت مادی فیلم به عنوان یک رسانه و مراحل گوناگون فرایند تولید می‌پردازند. به طور کلی، فیلمسازان تجربی با ساخت سمفونی ­هایی دربارهی بزرگداشت ادراک و آزمایشگری֯ ایمان به قدرت رهایی بخش تجربه‌های غیرخطی و غیرروایی زیباشناسانه را استمرار می‌دهند. بنابراین، آن‌ها هدفی سیاسی را دنبال می‌کنند و در مقابل قدرت استعمارگرانه سینما که همه چیز را به کلیشه‌ها و قالب‌هایی تکراری و آشنا تنزل می‌دهد تا همچنان ایدئولوژی حاکم تداوم یابد می‌ایستند. حتی آنگاه که به داستانگویی روی می‌آورند، هدفشان ساخت‌شکنی است. آن‌ها به مخالفت با روایتگری سنتی و جستجوی شیوه‌های آوانگارد بازنمایی یا ضدبازنمایی می‌پردازند.

دستورعمل‌های هر فصل، نحوه­ راهنمایی‌های فنی، مصاحبه با فیلمسازان و خالقان مطرح و برجسته این عرصه، نقشه‌های راهنما و اشارات گاه و بیگاه و به جای ریمی به تاریخ و خالقان و آثار دوران‌ساز فیلم تجربی همگی در خدمت خلق کیمیاگری در عصر دیجیتالیسم هستند. ریمی نظریه و عمل را باهم تلفیق و بر راهبرد خودت انجامش بده و خودمختاری و خلاقیت‌های نامحدود فردی و دسترس‌پذیری وسایل تکیه می‌کند. توضیحات و پیشنهادهای ملموس و کاربردی او درباره­ی شیوه‌ها و فرایندهای جایگزین ساخت، ظهور و توزیع آثار از نقاط قوت اوست. ذیل هریک از فصل‌ها بر شیوه‌های خلاقانه و گوناگون دستکاری‌های خلاقانه مصالح و جنبه‌های کارگاهی فیلم تجربی تأکید می‌شود. لحن ترغیب‌کننده و پرشور و خطاب‌های مستقیم و دوستانه و دلسوزانه او به خوانندگان، در تقابل با لحن تحکم‌آمیز یا دستور‌عمل‌های خشک و بی‌احساس کتاب‌های راهنمای فیلمسازی است. در انتهای فصل‌ها مصاحبه‌ها و پرسش‌های الهام‌بخش او با متخصصان این عرصه باعث می‌شود ابعاد گوناگون نظری و عملی سینمای تجربی و ویژگی رسانه و وسایل مورد استفاده و نسبت‌های آن با نهادهای دیگری مانند اجتماعات فیلم تجربی، اجتماع یا جامعه، پخش‌کننده‌ها و سینماداران شفاف شود. او در پرسش‌هایش از مصاحبه‌شوندگان به موارد مهمی مانند تعریف و چیستی فیلم تجربی، هویت کاربران و هنرمندان این عرصه، نظام‌های تولید و توزیع و نمایش می‌پردازد.

کاترین ریمی نویسنده کتاب از نسل جدید فیلمسازان تجربی است و رویکرد او جدا از فیلمسازان پیشین تجربی نیست. او از زیباشناسی «خودت انجامش بده» پیروی می‌کند، دائم لزوم توجه به صرفه‌جویی و بهترین کاربرد امکانات موجود را یادآور می‌شود، بر خلاقیت‌ها و آزمایشگری تأکید می‌کند، و به کاوش در رسانه‌ها و مصالح مادی دسترس‌پذیر، از فیلم سلولوئیدی 8 م‌م و 16 م‌م تا ویدیو و نهایتاً رسانه‌های دیجیتالی، می‌پردازد. او تلاش می‌کند خواننده و کاربر کتاب را به چالشگری زیباشناسانه و اقتصادی با مواد خام مختلف و رسانه وادارد. کتاب ریمی راهنمایی فنی برای کشف امکانات گوناگون فیلم است. بخش‌های مختلف و جذاب این کتاب ابعاد متعدد فیلمسازی تجربی را پوشش می‌دهند. ریمی با راهبردهای غیرانسانی دست‌اندرکاران سینمای بدنه که تلاش می‌کنند سینما به وسیله و رسانه‌ای دور از دسترس برای کاربران مشتاق «آماتوری» بدل شود، به مقابله برمی‌خیزد. او بر بی‌واسطگی تجربه با مواد و مصالح، ادراک به عنوان کنش، آشنایی‌زدایی از قالب‌های روزمره، قدر و اعتباردهی به مخاطبان و کاربران کتاب، آزمایشگری بدون توجه به محدودیت‌ها و تلاش برای بیان شخصی هنرمند تأکید می‌کند. ریمی با تکیه بر ابزارها و وسایل روزمره و گاه خانگی برای ساخت آثار خلاقانه دست‌ساز و متمایز، رویکردهای جایگزین خلاقانه در سینمای تجربی را به مخاطبان و علاقه‌مندان سینمای تجربی معرفی می‌کند. حاصل֯ قدرت‌یابی، اعتماد‌به‌نفس و خودمختاری خالقان و کاربران و گزینه‌های گوناگون پیش روی آن‌ها، بدون اجباری برای کسب مشروعیت و مجوز از صنعت رسمی یا هر نهاد رسمی است. بدین‌گونه ایمان به سینمای روایتی و تجاری رسمی و حقانیت و مشروعیت آن به پرسش گرفته می‌شود.

هدف مترجمان از ترجمه­ی این راهنمای عملی ارزشمند انتقال مفاهیم فهم‌پذیر و درعین‌حال وزین به کاربران نظری و عملی سینمای تجربی است. عموماً برخی کاربران تصوری صحیح از مفهوم سینمای تجربی ندارند و گاه این سینما را به برخی حیطه‌های گزینشی محدود کرده‌اند. گاه برخی «صاحب‌نظران» چنان از واژه‌ها و مفهوم‌پردازی‌های پیچیده و مبهم استفاده می‌کنند که نه‌تنها تصویری دست نیافتنی از سینمای تجربی در ذهن شنوندگان یا مخاطبانشان شکل می‌گیرد بلکه آن‌ها را از تحقیق و تتبع در این زمینه گریزان می‌کند. حال آن­که فصل‌های گوناگون این کتاب مؤید این واقعیت هستند که سینمای تجربی مفهومی گسترده و درعین حال ملموس و واجد چارچوب و اصول است. کاربران این کتاب می‌توانند با راهبرد «خودت انجامش بده»، ایده‌پردازی‌ها و خلاقیت، استفاده بهینه از امکانات بالقوه و دسترس‌پذیر، تشکیل اجتماعات یا انجمن‌های هسته‌ای، ارتباط با متخصصان سینمای مستقل، آزمایشگری‌ها، پیگیری‌ها و کاوش‌ها گامی در شکل‌گیری و تداوم سینمای تجربی در کشور بردارند.