وحیداله موسوی

وبلاگ وحیداله موسوی

وبلاگ وحیداله موسوی

یادداشت ها، مقاله ها، ترجمه ها

 

 

در این کتاب، در قالب پنج فصل به شانزده ژانر سینمایی پرداخته شده است. آلتمن معتقد است دو ژانر ملودرام و کمدی سرمنشاء سایر ژانرهای سینمایی ­اند. دلیل قرارگیری آن‌ها در یک فصل مشترک، وضعیت‌های همپوشان و البته گاه معکوس و پیوندی و قابلیت نفوذ این دو ژانر در سایر ژانرهاست. موزیکال نیز نه‌تنها از نظر استفاده از موسیقی با ریشه‌های تاریخی ملودرام ارتباط دارد، بلکه عموماً مملو از لحظات ملودرام و کمیک است. درنتیجه، فصل سوم به ژانرهای ملودرام و کمدی و موزیکال اختصاص یافته است. در فصل چهارم، چهار ژانر گنگستری و تریلر (مهیج) و کارآگاهی و نوآر ذیل فیلم‌های جنایی بررسی می‌شوند. مبنای این رده‌بندی آرای توماس لیچ است که معتقد است این ژانرهای همپوشان را باید ذیل عنوان فراگیر فیلم‌های جنایی جای داد. فصل پنجم به دو ژانر علمی­ تخیلی و وحشت اختصاص دارد. مبنای این رده‌بندی آرای تودوروف درباره امر فانتاستیک است که در هر­­دو ژانر بروز پیدا می‌کند. درعین‌حال، از دیگر دلایل این رده‌بندی، وجود هیولاها و وضعیت‌های پیوندی و همپوشان این دو ژانر است. فصل ششم به چهار ژانر ماجرایی اکشن و جنگی و حماسی و وسترن اختصاص یافته است. یکی از دلایل این رده‌بندی، دیدگاه گرینگ مبنی بر همپوشانی این ژانرهاست و دلیل دیگر آرای توماس شاتز درباره ژانرهای نظم اجتماعی است. نهایتاً، فصل هفتم به سه ژانر زندگینامه‌ای و مشکل اجتماعی و نوجوانان اختصاص دارد. گرینگ معتقد است دو ژانر اول جزو ژانرهای غیرسنتی ­اند. درنتیجه، بر این مبنا و با توجه به وضعیت مشابه می‌توان ژانر نوجوانان را نیز به آن دو افزود. سیر تاریخی این سه ژانر بر دیدگاه گرینگ صحه می‌گذارد. هرچند، بر اساس آرای شاتز می‌توان با مسامحه این سه ژانر را جزو ژانرهای ائتلاف نیز قلمداد کرد. نویسندگان این کتاب می­ کوشند از یک الگوی مشخص برای هر ژانر استفاده کنند. هر بخش با ریشه‌ها و تعریف (تعاریف) کلی ژانر آغاز می‌شود. سپس، با توجه به دیدگاه‌های پژوهش­گران شناخته‌شده، ابعاد زیبایی‌شناسی و کارکردی هر ژانر ذیل مباحث انتقادی مطرح شده‌اند. سرانجام، به زیرژانرها و وضعیت پیوندی هر ژانر با ذکر نمونه‌ها پرداخته‌ایم. گاه از تاریخ ژانر برای پیش­برد مباحث بهره گرفته‌ایم، هرچند هدف این کتاب تاریخ‌نگاری ژانری نیست. در بخش جمع‌بندی نیز چکیده‌ای از یافته‌ها عرضه شده است.

https://taaghche.com/book/146897/کتاب-ژانر-سینما 

 

فیلمسازی تجربی (1401). کاترین ریمی. مترجمان وحیداله موسوی و روناک رنجی. تهران: نشر ساقی.

از مقدمه مترجمان کتاب

شباهت‌هایی بین تجربه‌گرایان و سینماگرایان تجربی وجود دارد. همان‌گونه که تجربه‌گرایان بر شناخت حسی از پدیده‌ها و تجربه‌های مستقیم تأکید می‌کنند، سینماگران تجربی نیز بر مواجهه­ بی‌واسطه با مواد خام فیلمسازی، عموماً به تنهایی و به‌ندرت گروهی، تکیه می‌کنند. بنابراین، استقلال سینماگران تجربی ریشه در شیوه­ کار و مصالح مورد استفاده‌شان دارد که مستلزم زیباشناسی و کارکردهای متفاوتی است. فیلمسازان هنرمند عموماً با بودجه‌های اندکی که در اختیار دارند مدت زمان چشمگیری را صرف ساخت فیلم‌هایشان می‌کنند. بهای پیشگامی و اتخاذ رویکردهای تازه و متفاوت֯ سختی‌ها و گمنامی‌هاست. آن‌ها خود را ملزم به تغییر و آشنایی‌زدایی پندارها و مفروضات پذیرفته‌شده در همه ارکان فیلمسازی قلمداد می‌کنند. بنابراین، سینماگران خلاق تجربی پیام‌آوران آینده‌نگر و پیشگوی هنر هستند. به گفته­ استن برکیج، آن‌ها می‌بینند زیرا با چشمانی رها از قواعد پرسپکتیو تحمیلی انسانی و منطق ترکیب‌بندی تصمیم می‌گیرند با تکیه بر قوه­ی ادراک با تک‌تک اشیای زندگی مواجهه شوند و خیانت تصاویر و سینما را برملا می‌کنند. آنگاه است که تجربه‌هایی متفاوت چه برای آفریننده و چه برای مخاطبِ پذیرای فرم‌های غیرکلیشه‌ای رقم می‌خورد. روابط و نسبت‌های بین تصویر و کلام را جابه‌جا می‌کنند، به تحریف یا نادیده‌گیری قواعد داستانگویی سینمای بدنه می‌پردازند، تلاش می‌کنند حساسیت قراردادی مخاطب را هدف قرار بگیرند و او را غافلگیر، آزرده کنند یا به تأمل وادارند. در این سینما صفت آماتور یک نشان افتخار در مقابل آن دسته از حرفه‌ای‌های ناخلاق سینمای بدنه است. سینماگران تجربی تحت تأثیر جنبش‌های مدرنیستی و جریان‌های هنری پیشرو و منابع ادبی و هنری به خلق آثاری اصیل و خلاق می‌پردازند. گاه روایت را کنار می‌گذارند، گاه فیلم‌های کلاژ می‌سازند، گاه به هجو آثار بدنه و گاه به کاوش در ماهیت مصالح کارشان و گاه به بداهه‌پردازی و گاه به ماهیت مادی فیلم به عنوان یک رسانه و مراحل گوناگون فرایند تولید می‌پردازند. به طور کلی، فیلمسازان تجربی با ساخت سمفونی ­هایی دربارهی بزرگداشت ادراک و آزمایشگری֯ ایمان به قدرت رهایی بخش تجربه‌های غیرخطی و غیرروایی زیباشناسانه را استمرار می‌دهند. بنابراین، آن‌ها هدفی سیاسی را دنبال می‌کنند و در مقابل قدرت استعمارگرانه سینما که همه چیز را به کلیشه‌ها و قالب‌هایی تکراری و آشنا تنزل می‌دهد تا همچنان ایدئولوژی حاکم تداوم یابد می‌ایستند. حتی آنگاه که به داستانگویی روی می‌آورند، هدفشان ساخت‌شکنی است. آن‌ها به مخالفت با روایتگری سنتی و جستجوی شیوه‌های آوانگارد بازنمایی یا ضدبازنمایی می‌پردازند.

دستورعمل‌های هر فصل، نحوه­ راهنمایی‌های فنی، مصاحبه با فیلمسازان و خالقان مطرح و برجسته این عرصه، نقشه‌های راهنما و اشارات گاه و بیگاه و به جای ریمی به تاریخ و خالقان و آثار دوران‌ساز فیلم تجربی همگی در خدمت خلق کیمیاگری در عصر دیجیتالیسم هستند. ریمی نظریه و عمل را باهم تلفیق و بر راهبرد خودت انجامش بده و خودمختاری و خلاقیت‌های نامحدود فردی و دسترس‌پذیری وسایل تکیه می‌کند. توضیحات و پیشنهادهای ملموس و کاربردی او درباره­ی شیوه‌ها و فرایندهای جایگزین ساخت، ظهور و توزیع آثار از نقاط قوت اوست. ذیل هریک از فصل‌ها بر شیوه‌های خلاقانه و گوناگون دستکاری‌های خلاقانه مصالح و جنبه‌های کارگاهی فیلم تجربی تأکید می‌شود. لحن ترغیب‌کننده و پرشور و خطاب‌های مستقیم و دوستانه و دلسوزانه او به خوانندگان، در تقابل با لحن تحکم‌آمیز یا دستور‌عمل‌های خشک و بی‌احساس کتاب‌های راهنمای فیلمسازی است. در انتهای فصل‌ها مصاحبه‌ها و پرسش‌های الهام‌بخش او با متخصصان این عرصه باعث می‌شود ابعاد گوناگون نظری و عملی سینمای تجربی و ویژگی رسانه و وسایل مورد استفاده و نسبت‌های آن با نهادهای دیگری مانند اجتماعات فیلم تجربی، اجتماع یا جامعه، پخش‌کننده‌ها و سینماداران شفاف شود. او در پرسش‌هایش از مصاحبه‌شوندگان به موارد مهمی مانند تعریف و چیستی فیلم تجربی، هویت کاربران و هنرمندان این عرصه، نظام‌های تولید و توزیع و نمایش می‌پردازد.

کاترین ریمی نویسنده کتاب از نسل جدید فیلمسازان تجربی است و رویکرد او جدا از فیلمسازان پیشین تجربی نیست. او از زیباشناسی «خودت انجامش بده» پیروی می‌کند، دائم لزوم توجه به صرفه‌جویی و بهترین کاربرد امکانات موجود را یادآور می‌شود، بر خلاقیت‌ها و آزمایشگری تأکید می‌کند، و به کاوش در رسانه‌ها و مصالح مادی دسترس‌پذیر، از فیلم سلولوئیدی 8 م‌م و 16 م‌م تا ویدیو و نهایتاً رسانه‌های دیجیتالی، می‌پردازد. او تلاش می‌کند خواننده و کاربر کتاب را به چالشگری زیباشناسانه و اقتصادی با مواد خام مختلف و رسانه وادارد. کتاب ریمی راهنمایی فنی برای کشف امکانات گوناگون فیلم است. بخش‌های مختلف و جذاب این کتاب ابعاد متعدد فیلمسازی تجربی را پوشش می‌دهند. ریمی با راهبردهای غیرانسانی دست‌اندرکاران سینمای بدنه که تلاش می‌کنند سینما به وسیله و رسانه‌ای دور از دسترس برای کاربران مشتاق «آماتوری» بدل شود، به مقابله برمی‌خیزد. او بر بی‌واسطگی تجربه با مواد و مصالح، ادراک به عنوان کنش، آشنایی‌زدایی از قالب‌های روزمره، قدر و اعتباردهی به مخاطبان و کاربران کتاب، آزمایشگری بدون توجه به محدودیت‌ها و تلاش برای بیان شخصی هنرمند تأکید می‌کند. ریمی با تکیه بر ابزارها و وسایل روزمره و گاه خانگی برای ساخت آثار خلاقانه دست‌ساز و متمایز، رویکردهای جایگزین خلاقانه در سینمای تجربی را به مخاطبان و علاقه‌مندان سینمای تجربی معرفی می‌کند. حاصل֯ قدرت‌یابی، اعتماد‌به‌نفس و خودمختاری خالقان و کاربران و گزینه‌های گوناگون پیش روی آن‌ها، بدون اجباری برای کسب مشروعیت و مجوز از صنعت رسمی یا هر نهاد رسمی است. بدین‌گونه ایمان به سینمای روایتی و تجاری رسمی و حقانیت و مشروعیت آن به پرسش گرفته می‌شود.

هدف مترجمان از ترجمه­ی این راهنمای عملی ارزشمند انتقال مفاهیم فهم‌پذیر و درعین‌حال وزین به کاربران نظری و عملی سینمای تجربی است. عموماً برخی کاربران تصوری صحیح از مفهوم سینمای تجربی ندارند و گاه این سینما را به برخی حیطه‌های گزینشی محدود کرده‌اند. گاه برخی «صاحب‌نظران» چنان از واژه‌ها و مفهوم‌پردازی‌های پیچیده و مبهم استفاده می‌کنند که نه‌تنها تصویری دست نیافتنی از سینمای تجربی در ذهن شنوندگان یا مخاطبانشان شکل می‌گیرد بلکه آن‌ها را از تحقیق و تتبع در این زمینه گریزان می‌کند. حال آن­که فصل‌های گوناگون این کتاب مؤید این واقعیت هستند که سینمای تجربی مفهومی گسترده و درعین حال ملموس و واجد چارچوب و اصول است. کاربران این کتاب می‌توانند با راهبرد «خودت انجامش بده»، ایده‌پردازی‌ها و خلاقیت، استفاده بهینه از امکانات بالقوه و دسترس‌پذیر، تشکیل اجتماعات یا انجمن‌های هسته‌ای، ارتباط با متخصصان سینمای مستقل، آزمایشگری‌ها، پیگیری‌ها و کاوش‌ها گامی در شکل‌گیری و تداوم سینمای تجربی در کشور بردارند.